Izložba koju je priredila Marina Lukić-Cvetić, istoričar umetnosti i konzervator, svečano je otvorena u sredu, 13. maja u 19 časova.
U okviru manifestacije „Muzeji Srbije, deset dana od 10 do 10“, posetioci će u Zavodu za proučavanje kulturnog razvitka biti u jedinstvenoj prilici da vide originalne ikone sa ikonostasa manastira Žiča iz vremena vladike Joanikija Neškovića i da čuju priču o njihovom neobičnom putu. Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, predstaviće ovom izložbom nova otkrića o ikonostasu manastira Žiča.
Ikone su rad Nikole Markovića, a nastale su posle velike obnove 1857. godine. Predstavio ih je na svojoj slici žičkog enterijera Đorđe Krstić 1883. godine. Ikonostas je zamenjen za vreme vladike Nikolaja Velimirovića, 30-tih godina prošlog veka, i gubi mu se svaki trag. Posle zemljotresa 2010. godine, deo Markovićevog ikonostasa pronađen je u selu Sirča. Otkriveni natpisi govore o pljački za vreme Prvog svetskog rata i vraćanju, iz Sombora, pronađene ikone.
Saradnici u pripremi izložbe: Duško Jovanović, Marijana Urošević, Dalibor Anđelković, Vladeta Stojić
14. maj, 12.00 – Predavanje Konzervacija žičkih ikona – Duško Jovanović, slikar konzervator, i Marina Lukić Cvetić, istoričar umetnosti, govoriće o procesu konzervacije žičkih ikona i dešifrovanju natpisa na njihovoj poleđini.
16. maj, 12.00 i 15.00 – Vođenje kroz izložbu. Posetiocima će o neobičnoj sudbini žičkih ikona govoriti Marina Lukić Cvetić, istoričar umetnosti i v.d. direktora Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka.
Tokom izložbe radno vreme Galerije je od 10.00 do 19.00 časova, a 16. maja od 10.00 do 22.00 časa.
TRAGOM ŽIČKIH IKONA
Žiča, sedište srpske arhiepiskopije iz HIII veka, kao i većina naših manastira, po odlasku Turaka bila je devastirana i van funkcije. Veliku obnovu preuzeo je 1856. i 1857. godine episkop užičko-kruševački Joanikije Nešković. Posle završetka građevinskih radova, usledilo je unutrašnje uređenje o čemu ne postoje pisani podaci.
Prvo svedočanstvo postojanja ikonostasa i vladičanskog trona vidi se na slici Enterijer manastira Žiče, autora Đorđa Krstića iz 1883. godine, koji je tom prilikom naslikao i južni izgled kompleksa. Sledi litografija sa miropomazanja Aleksandra Obrenovića, obavljenog u Žiči 1889. godine, na petstogodišnjicu Kosovske bitke. Prestolonaslednik je predstavljen sa mitropolitom Mihailom i namesništvom ispred visokog ikonostasa. Na istom mestu, 1904. godine, bilo je miropomazanje kralja Petra I Karađorđevića, odmah posle njegovog krunisanja u Beogradu, ali ikonostas nije bio u fotografskom kadru. Fotografija enterijera, nastala oko 1925. godine, koju objavljuje i Đurđe Bošković, pokazuje verodostojnost slike Đorđa Krstića. Kvalitetna razglednica, vlasništvo kolekcionara Nebojše Savića, na kojoj je direktno fotografisan ikonostas, nastala u istom periodu, omogućila je izradu skice i razrešenje ikonografskog programa.
Sledeći trag je sećanje sveštenika Miroslava Josifovića koje upućuje u selo Sirču, u crkvu Svetog Ilije, gde je navodno prenet žički ikonostas. Sveštenik je ispričao da su austrougarski vojnici 1915. godine odneli ikone koje su posle rata vraćene. U crkvi je zatečena oltarska pregrada sa ikonama iz HIH veka i ikonama iz 1923. godine.
Zemljotres koji je zadesio opštinu Kraljevo 2010. godine, čiji je epicentar bio baš u Sirči, ozbiljno je oštetio seosku bogomolju. Prilikom demontaže ikonostasa, na daščanoj podlozi ikone Tajna večera, pronađen je stolarev zapis ŽIČA, što je potvrda kolektivnog sećanja. Na poleđini iste ikone, koja je bila i ratni plen, u donjem desnom uglu austrougarski vojnici zapisali su mastiljavom olovkom: MATARUGE ZICCA DECEMBER 1915 i ostavili svoje inicijale. Ovaj datum povezuje se sa osvajanjem Kraljeva u Velikom ratu 6. novembra 1915. godine. Na osnovu stare razglednice i ikona donetih u Sirču može se zaključiti da su vojnici odneli samo kompozicije slikane na platnu iz prve zone ikonostasa, dok su carske i bočne dveri ostale, jer su sveci naslikani direktno na drvetu. Pedantni zapis neprijatelja bio je trag da se ikona vrati manastiru, a arhimandrit Viktor Gizdavić takođe je ostavio tekst: Tajna večera 1915. g. Austro Nemci skinuli ikonu sa ikonostasa, preneše je u Sombor. Pronađe i istu i preko Ministra Vera Donese je u Beograd. primi i done u Žiču i namesti je gde je bila Starešina manastira Žiča Arhimandrit Viktor Gizdavić Rodom iz Pridvorice – Čačak sa sabratom Antonijem Dragovićem iz Dragačeva. 12.VII jula 1922. u Žiči. 1915 g.
Po stilskim karakteristikama može se zaključiti da je autor ikonostasa iz manastira Žiče predstavnik našeg romantizma, ikonopisac, akademski slikar, član Srpskog učenog društva Nikola Marković (1845–1889). Po porodičnom sećanju, uradio je 25 ikonostasa , od kojih nisu svi poznati, tako da se sada žički ikonostas može pridružiti toj skupini.
Od 32 naslikane ikone sačuvano je 14 originala. Nedostajuće ikone prve zone treba tražiti u pravcu Sombora, a ostale su na nekom drugom mestu ili su stradale prilikom bombardovanja i paljenja manastira Žiče od strane Nemaca, septembra meseca 1941. godine.
Donatori iz Beograda 1923. godine, poručuju nove slike u radionici Gogić – Rajković. Iz razloga stilskog nejedinstva, vladika Nikolaj Velimirović, menja ikonostasnu pregradu novom, koju su izradili makedonski kopaničari. Po sećanju učiteljske porodice Milanović, koja je službovala u Sirči, žički ikonostas je darivan njihovom selu, jer im je rođak bio vladika Joanikije Nešković.
Doprinos herojima umetničke baštine je, osim priređivanja ove izložbe, otkriće autora ikonostasa, atribucija svih naslikanih ikona, a pravi heroj biće onaj ko pronađe sve ono što originalu nedostaje.
Marina Lukić – Cvetić, istoričar umetnosti i konzervator
